Title: Deneme Süresinde İşten Ayrılma Veya Çıkarılma
Reviewed by Av. Tuğsan YILMAZ on Oct 30
Rating: 5.0

Deneme süresi; iş akdine koyulan bir hükümle, işçinin çalışma şartlarını görüp işe uygunluğunu saptaması işvereninse işçinin üstlendiği işi yapabilme yeteneğini ölçtüğü süre olarak tanımlanmıştır. Taraflar arası ilişkiler bu dönemde başlar. Karşılıklı güven gerektiren bir akit olduğu için sözleşmeler için oldukça önemli bir zaman zarfıdır.

İşçinin Deneme Süresi Nasıl Belirlenir?

Bir iş akdi kendiliğinden deneme süresi içermez. İşçi ve işveren iş akdine deneme kaydı koyabilir. Belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmelerine bu kayıt koyulabilir. İş sözleşmesi yapılmadan önce veya yapılırken bu kayıt koyulur. Hizmet akdi fiilen gerçekleştirilirken bu kayıt koyulamaz. Sözleşmede deneme süresi bulunduğunu iddia eden bunu ispatla yükümlüdür. İşe yeni başlanması tek başına deneme süresinde olunduğunu ispatlamaz. Kural olan deneme süresinin bulunmamasıdır. Deneme süreleri farklı işçiler için farklılaştırılabilir. Ancak geçerli objektif bir sebebe dayanmayan farklılık İş Kanunu 5. madde de düzenlenen ayrımcılık yasağına aykırılık teşkil edebilir.

İşe Alımda Deneme Süresi Ne Kadardır?

Yasal olarak deneme süresi en fazla iki ay olabilir. Ancak toplu iş sözleşmeleri ile bu süre dört aya kadar uzatılabilir. Deneme süresi işçinin fiilen işe başladığı tarihte işlemeye başlar. Sözleşmenin yapıldığı tarih deneme süresinin başlamasında etkili olmayacaktır. 20 Temmuz 2015 tarihinde işe başlayan işçinin deneme süresi 18 Eylülde son bulacaktır. Daha önce aynı işyerinde çalışan bir işçinin sonradan yeniden deneme süresine tabi tutulması dürüstlük kuralına aykırıdır. Aşağıdaki durumlarda deneme öngörülmesi ancak haklı sebeplerin varlığı halinde mümkündür;

  • İşyerinde işçiyken sakatlanan engelli, eski hükümlü veya terör mağduru işçinin öncelik tanınarak işe alınmasında
  • Askerlik veya kanundan kaynaklanan başka bir ödev nedeniyle işten ayrılan işçinin yeniden işe alınmasında
  • Hastalanan ve 1 yıl içinde iyileşen gazetecinin tekrar işe alınmasında deneme süresi kaydı koyulabilmesi için haklı neden aranır.

Deneme süresi içinde işçi sendikal faaliyetlere katılabilir, organize edebilir. Grev hakkından yararlanabilir. Toplu iş sözleşmesinden de yararlanabilir. Deneme süresi içinde işyeri devredilirse devralan işveren de deneme süresinin sağladığı tazminatsız ve bildirimsiz fesih hakkından yararlanabilir.  Devir dolayısıyla deneme süresi yeniden başlamaz. Deneme süresi devreden işverenle kanuni 2 aylık sürenin altında belirlendiyse, devralan yeni işverenle de 2 ayı geçmeyecek sürede bir deneme süresi kararlaştırılabilir.

İşçinin Deneme Süresi Sonrası İşten Ayrılması / Çıkarılması

Deneme süreci taraflarca başarılı bir şekilde geçirilirse veya fesih hakkı kullanılmazsa iş sözleşmesi deneme süresini de kapsayarak nihai bir iş akdi niteliği kazanır. Sözleşme devam ederken fesih hakkının kullanılmayacağının karşı tarafa bildirilmesine gerek yoktur. Kural olan açıkça fesih yoksa sözleşme hükümlerinin devam etmesidir. Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim sürelerine uymaksızın ve tazminatsız feshedebilir. Deneme süresinden sonraki fesihlerse kural olarak derhal ve tazminatsız gerçekleşmez. Bu durumda aşağıdaki ihbar sürelerine uyulmalıdır;

  • Kıdemi 0-6 ay arasındaki işçiler için 2 hafta,
  • Kıdemi 6 ay- 1 buçuk yıl olan işçiler için 4 hafta,
  • Kıdemi 1 buçuk yıl- 3 yıl olan işçiler için 6 hafta,
  • Kıdemi 3 yıldan fazla olan işçiler içinse 8 haftadır.

Deneme süresinde yapılacak feshin usulü veya içeriği hakkında kanuni düzenlemelerde bir açıklık bulunmamaktadır. Yargıtay verdiği bir kararında fesih yetkisini kullanan tarafın buna bir neden göstermesine gerek olmadığı, ancak diğer taraf feshin hakkın kötüye kullanım teşkil ettiğini ileri sürmesi halinde feshin hakkın kötüye kullanım teşkil edip etmediğinin araştırılması gerektiğini ortaya koymuştur. Her zaman olduğu gibi ispat açısından feshin de yazılı olması fesheden lehine avantaj sağlayacaktır. Şekil öngörülmediğinden noter aracılığıyla yapılması ispat gücünü arttıracaktır. Sözleşmeye 2 aydan 4 aya kadar daha fazla süre konduysa ihbarsız ve tazminatsız süre için kanundaki 2 aylık süreye itibar edilmelidir. Demek ki 3,5 ay deneme süresi öngörülen sözleşmede 2. Aydan sonraki fesihlerde kanuni ihbar sürelerine uyulmalıdır. İşçinin bu sürede çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır. Çünkü deneme süreli iş sözleşmeleri normal bir iş sözleşmesindeki hak ve borçları kapsamaktadır. Örneğin işverenin ayrımcılık yasağına aykırı hareket etmesi halinde işçinin yaptırımı söz konusu olacaktır. Ayrıca hak ettiği ücret, bayram tatili, ulusal bayram veya fazla çalışma gibi nedenlerle ödenecek ücreti de içerir.

Kıdem tazminatı açısından da işçinin işe başladığı tarih esas alındığından bu tazminatta ve yıllık ücretli izin hesabında deneme süresi hesaba katılır. Deneme süresinde işçiye eğitim verilmesi ve bu eğitim karşılığı giderin sözleşmeyle ödeneceğinin kararlaştırılması halinde işveren bu eğitim giderini objektif hakkaniyete uygunluk doğrultusunda talep edebilir.

  • Deneme süresinde gerçekleştirilecek fesih için sözleşmeye cezai şart koyulamaz.
  • Deneme süresindeki işçilerin de SSK’ya bildirilerek bu süre zarfında sigortalarının ödenmesi gerekir.

Av. Tuğsan YILMAZ
M. ARABACI

Aşağıda belirtilen konu ile ilgili diğer yazılarımız da ilginizi çekebilir:

Taşeron İşçilerin Kıdem Tazminatı Hakkı
Kıdem Tazminatı İle İlgili Sıkça Sorulan Sorular
İş Hukukunda İbraname (İbra Sözleşmesi)